کد مطلب:277005 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:130
قم و موقعیت جغرافیایی
در اینجا لازم است قبل از آنكه درباره ی موقعیت جغرافیایی شهرستان مذهبی «قم» گفتگو كنیم، بدانیم: كه قم از جمله ی (بلاد جبل): و منظور از جبل، آن رشته از كوههائی است كه از: حدود «الوند» تا «دماوند» یعنی: از همدان تا حدود قزوین و تهران كشیده شده و شهرهایی كه در پیچاپیچ این كوهها واقع شده، آنها را «بلاد جبل» و یا «عراق عجم» می گویند، و اینك موقعیت جغرافیایی قم از دیدگاه تاریخ:
در كتاب «تاریخ قم» نوشته ی دانشمند فقید: محمدحسین ناصرالشریعه، كه خود مؤلف آن را در سال 1324 شمسی منتشر نموده است پیرامون موقعیت جغرافیایی «قم» از دیدگاه تاریخ قدیم، چنین می نویسد:
«قم» از بلاد جبل است و از جمله ی شهرهای عراق عجم، محسوب می شود، و داخل در اقلیم چهارم است، و «جبل» یا «جبال» بنا بر تفصیلی كه در كتاب «مرآت البلدان» آمده است، عبارت است از عراق عجم حالیه، مطابق شرحی كه علماء جغرافی قدیم از قبیل (استراین) یونانی و غیره نوشته اند، و این مملكت را موسوم به «مدی» یعنی: (جبال) كرده اند.
اما اقوال علماء جغرافی «عرب» در باب «مدی» (یعنی: جبال) به موجب ترجمه ی كتاب «ابن حوقل» كه یكی ازعلماء بزرگ جغرافی دان عرب است بقرار ذیل می باشد.
[ صفحه 424]
«جبال» مشتمل است بر، ماه كوفه، ماه بصره، و مضافات و توابعی كه متصل است به این دو منطقه:
بنابراین، حد شرقی اقلیم «جبال» تا بیابان خراسان، و فارس و سمت شرقی خوزستان است، و حد غربی آن آذربیجان، و ناحیه ی شمالی بلاد «دیلم» و «قزوین» و «ری» می باشد و «ری» و قزوین و ابهر و زنجان، از «جبال» منفرد شده و به دیلم، [1] پیوسته است، زیرا كه بلاد یاد شده، محفوف به كوههای «دیلم» می باشد و وضع قوسی (شكل) دارد و حد جنوبی «جبل» (عراق عجم) و بعض از خوزستان است.
جبل، دارای شهرهای مشهوری است، و معظم آنها، همدان و دینور، و اصفهان و شهر مقدس «قم» می باشد، و شهرهای كوچكتر از قبیل: كاشان، و نهاوند، و لرستان و كرج و برج، و امثال اینهاست. [2] .
ضمنا ناگفته نماند كه جهان گرد نامی «یاقوت حموی» متوفای سال 626 هجری، نیز در كتاب «معجم البلدان» پیرامون حدود كلمه ی «جبال» چنین می نویسد:
«و الجبال: جمع جبل: اسم علم للبلاد المعروفة الیوم باصطلاح العجم بالعراق و هی ما بین اصبهان الی زنجان و قزوین و همدان و الدینور و قرمیسین و الری، و ما بین ذلك من البلاد الجلیله و الكور العظیمة». [3] .
كلمه ی جبال جمع جبل است، و جبل یا جبال نام سرزمین مشهور، و شهرهای معروفی است كه در اصطلاح ایرانیان امروز به (عراق عجم) شهرت یافته است. و منظور از آن، شهرهایی است كه عبارتند از: اصفهان و زنجان و قزوین و همدان و دینور و كرمانشاه و «ری» یعنی: تهران، و غیر از آنها از شهرهای كوچك و بزرگی كه در فواصل میان آنها واقع است.
آنچه تا اینجا گفته شد مربوط به حدود، و شهرهای «جبل» از دیدگاه تاریخ است، و اگر خواننده ی عزیز، تمام روایاتی را كه درباره ی رهبر نهضت اسلامی ایرانیان، و فرمانروای دولت زمینه سازان حكومت جهانی مهدی علیه السلام وارد شده، و به گفته ی برخی، این راد مرد
[ صفحه 425]
بزرگ انقلابی (سیدحسنی) و به قول: نویسنده ی این سطور (سیدحسینی) است، به دقت مورد مطالعه قرار دهد، به خوبی متوجه خواهد شد كه نام اكثر قریب به اتفاق شهرهای نامبرده مانند- قم، و قزوین، و همدان، و نهاوند، و دینور، و خراسان، و گیلان، و فارس، و خوزستان در احادیث مربوطه آمده است.
و این خود دلیل گویایی است كه سیدحسنی یا «حسینی» بر تمام مناطق مذكوره، و تمام نقاط ایران حكومت می كند، و لشكریان و سپاهیان توانمند و كفرستیز او از همه ی شهرها و روستاها و آبادیهای كوچك و بزرگ این مرز و بوم خواهند بود و یاران او اختصاص به مردم خراسان تنها ندارد.
به هر حال: از مجموع آنچه تا بدین جا در رابطه ی با آنها با حدود، و نام شهرهای «جبل» از دو كتاب «معجم البلدان» و «تاریخ قم» آوردیم چنین استفاده می شود كه اگر نام جبل یا جبال، در حدیثی دیده شود، مقصود از آن، سرزمین ایران اسلامی و به خصوص مناطق نام برده از مناطق مهم و مركزی و كوهستانی در قلب ایران است.
در كتاب «تاریخ قم» نوشته ی دانشمند فقید: محمدحسین ناصرالشریعه، كه خود مؤلف آن را در سال 1324 شمسی منتشر نموده است پیرامون موقعیت جغرافیایی «قم» از دیدگاه تاریخ قدیم، چنین می نویسد:
«قم» از بلاد جبل است و از جمله ی شهرهای عراق عجم، محسوب می شود، و داخل در اقلیم چهارم است، و «جبل» یا «جبال» بنا بر تفصیلی كه در كتاب «مرآت البلدان» آمده است، عبارت است از عراق عجم حالیه، مطابق شرحی كه علماء جغرافی قدیم از قبیل (استراین) یونانی و غیره نوشته اند، و این مملكت را موسوم به «مدی» یعنی: (جبال) كرده اند.
اما اقوال علماء جغرافی «عرب» در باب «مدی» (یعنی: جبال) به موجب ترجمه ی كتاب «ابن حوقل» كه یكی ازعلماء بزرگ جغرافی دان عرب است بقرار ذیل می باشد.
[ صفحه 424]
«جبال» مشتمل است بر، ماه كوفه، ماه بصره، و مضافات و توابعی كه متصل است به این دو منطقه:
بنابراین، حد شرقی اقلیم «جبال» تا بیابان خراسان، و فارس و سمت شرقی خوزستان است، و حد غربی آن آذربیجان، و ناحیه ی شمالی بلاد «دیلم» و «قزوین» و «ری» می باشد و «ری» و قزوین و ابهر و زنجان، از «جبال» منفرد شده و به دیلم، [1] پیوسته است، زیرا كه بلاد یاد شده، محفوف به كوههای «دیلم» می باشد و وضع قوسی (شكل) دارد و حد جنوبی «جبل» (عراق عجم) و بعض از خوزستان است.
جبل، دارای شهرهای مشهوری است، و معظم آنها، همدان و دینور، و اصفهان و شهر مقدس «قم» می باشد، و شهرهای كوچكتر از قبیل: كاشان، و نهاوند، و لرستان و كرج و برج، و امثال اینهاست. [2] .
ضمنا ناگفته نماند كه جهان گرد نامی «یاقوت حموی» متوفای سال 626 هجری، نیز در كتاب «معجم البلدان» پیرامون حدود كلمه ی «جبال» چنین می نویسد:
«و الجبال: جمع جبل: اسم علم للبلاد المعروفة الیوم باصطلاح العجم بالعراق و هی ما بین اصبهان الی زنجان و قزوین و همدان و الدینور و قرمیسین و الری، و ما بین ذلك من البلاد الجلیله و الكور العظیمة». [3] .
كلمه ی جبال جمع جبل است، و جبل یا جبال نام سرزمین مشهور، و شهرهای معروفی است كه در اصطلاح ایرانیان امروز به (عراق عجم) شهرت یافته است. و منظور از آن، شهرهایی است كه عبارتند از: اصفهان و زنجان و قزوین و همدان و دینور و كرمانشاه و «ری» یعنی: تهران، و غیر از آنها از شهرهای كوچك و بزرگی كه در فواصل میان آنها واقع است.
آنچه تا اینجا گفته شد مربوط به حدود، و شهرهای «جبل» از دیدگاه تاریخ است، و اگر خواننده ی عزیز، تمام روایاتی را كه درباره ی رهبر نهضت اسلامی ایرانیان، و فرمانروای دولت زمینه سازان حكومت جهانی مهدی علیه السلام وارد شده، و به گفته ی برخی، این راد مرد
[ صفحه 425]
بزرگ انقلابی (سیدحسنی) و به قول: نویسنده ی این سطور (سیدحسینی) است، به دقت مورد مطالعه قرار دهد، به خوبی متوجه خواهد شد كه نام اكثر قریب به اتفاق شهرهای نامبرده مانند- قم، و قزوین، و همدان، و نهاوند، و دینور، و خراسان، و گیلان، و فارس، و خوزستان در احادیث مربوطه آمده است.
و این خود دلیل گویایی است كه سیدحسنی یا «حسینی» بر تمام مناطق مذكوره، و تمام نقاط ایران حكومت می كند، و لشكریان و سپاهیان توانمند و كفرستیز او از همه ی شهرها و روستاها و آبادیهای كوچك و بزرگ این مرز و بوم خواهند بود و یاران او اختصاص به مردم خراسان تنها ندارد.
به هر حال: از مجموع آنچه تا بدین جا در رابطه ی با آنها با حدود، و نام شهرهای «جبل» از دو كتاب «معجم البلدان» و «تاریخ قم» آوردیم چنین استفاده می شود كه اگر نام جبل یا جبال، در حدیثی دیده شود، مقصود از آن، سرزمین ایران اسلامی و به خصوص مناطق نام برده از مناطق مهم و مركزی و كوهستانی در قلب ایران است.
[1] منظور از «ديلم» گيلان است.
[2] تاريخ قم باب اول، فصل اول ص 1.
[3] معجم البلدان ج 2 ص 99 و مراصد الاطلاع (ماده) «جبال».